Gölge Gezgin: Travel Çanakkale 08 : Gelibolu

TRAVEL ÇANAKKALE 08 : GELİBOLU RUS ANITI

GEZİ TARİHİ: 19 Ekim 2020, Pazartesi.

26 Kasım Caddesinden Gelibolu Rus Anıtı yol ayrımı.

Gelibolu Rus Anıtı:

1917 yılında Rus Bolşevik Devrimi' nde Kızıl Ordu' nun Beyaz Ordu' yu yenmesiyle Beyaz Ordu mensubu Beyaz Rus denilen antikominist mülteciler ki içlerinde Ukraynalılar, Kazaklar, Tatarlar, Gürcüler, Yahudiler, Çerkezler, Türkler ve Ermeniler vardır, 1919 yılında İstanbul' a gelmeye başlar. Sayıları 20 bin olacağı tahmin edilirken 70 bin olur. Beyaz Ordu Kırım' da kesin yenilgiye uğrayınca mülteci sayısı 150 bine yaklaşır. Müttefik güçler Beyaz Ordu mültecilerinin 3 askeri kampa yerleştirilmesine karar verirler: Çatalca, Gelibolu ve Limni Adası.

Rus Birinci Ordusu' ndan 9.540' ı subay olmak üzere 29.713 asker de Gelibolu' da oluşturulacak kampa gönderilir. 22 Kasım 1920' de Beyaz Ruslar Korgeneral Aleksandr Kutepov komutasında iki gemiyle Gelibolu' ya ulaşır. Gelibolu' da 1912' de yaşanan Şarköy - Hoşköy (Ganos) depremi ve Birinci Dünya Savaşı nedeniyle iskan durumu ve yaşam pek iyi durumda değildir. Askerlerle birlikte gelen sivil mülteci aileler Gelibolu içine her odada 2 ila 4 aile kalacak şekilde iskan edilir, bunların çoğu Türkçe konuşan Kırım Tatarlarıdır. Gelibolu' daki boş olan 13 eve 300' den fazla kadın ve 80 çocuk yerleştirilir. Askerlerin içindeki 1.100 kadın askerin çoğu Gelibolu' daki evlerde kalır.

Rus askerler Gelibolu' nun 6 km. uzağında yazın kuruyan Büyükdere Nehri Vadisine yerleşir. Çadırlar kurularak kamp alanı oluşturulur, yaralıları için hastane yapılır. İstanbul' dan gelen yiyecek, konserve, ekmek küflü ve bozuk olduğu için günlük 15.000 ekmek kapasiteli fırın yapılır, yaralı askerlere yetecek miktarda sebze yetiştirmeyi başarırlar.

Kamp alanında kültürel ve sosyal hayatı geliştirmeye çalışırlar: İstanbul' dan 800 kitap getirttirerek çadırın birini kütüphaneye çevirirler. Kitap sayısı yetersiz olduğu için öğle yemeklerinden sonra her çadırda bir kişi tarafından yüksek sesle kitap okur, diğerleri dinler. Alaylar kendi aralarında el yazması gazete çıkarırlar. Tiyatro kurarlar, Çehov ve Gogol gibi yazarların 80 oyununu sergilerler. Mülteci olan ünlü Rus şarkıcı Nadezhda Plevitskaya kampta konserler verir. Çeşitli alanlarda kurslar organize ederler: içinde Türkçe' nin de bulunduğu birçok yabancı dil eğitim kursu açarlar. Jimnastik ve eskrim okulunda spor ihtiyaçarını gidermeye çalışırken futbol takımı sayısı 23' tür.

Beyaz Ordu bir gün Rusya' ya dönüp Kızıl Ordu' yu yenerek tekrar iktidara gelme hayaliyle Gelibolu’ da askeri talimlerine devam eder. Bu durum özellikle ikmal desteği sağlayan Fransızları kızdırır ve askeri eğitimlerden vazgeçmedikleri takdirde kendilerine yapılan yardımı kesecekleri tehdidinde bulunurlar. Bütün bu olumsuz şartlar ve altyapı eksiklikleri salgın hastalıklara yol açar ve Fransızların ilaç yardımını kesmesi yüzünden de Türk doktorlar Beyaz Ruslara yardım etmeye başlar. Para sıkıntısı çeken mülteciler beylik silahlarını ve askeri malzemelerini satmak zorunda kalırlar. Zaman zaman ormandan odun keserler ve bunları pazarda satarlar. Gelibolu’ da kaplumbağaların sayısındaki azlığın sebebi de Fransızlar gıda yardımını kesince aç kalan Beyaz Ruslardan bilinir.

Geçen süre zarfında İngilizler ve Fransızlar Rusya’da devrimci güçlerle anlaşır ve Beyaz Ordu kelimenin tam anlamıyla desteksiz ve işlevsiz hale gelir. Beyaz Rusların birçoğu Avrupa’ya göç eder ve son Beyaz Rus kafilesi de 6 Mayıs 1923’de Gelibolu’dan ayrılır. Korgeneral Kutepov Gelibolu’da hayatını kaybeden Beyaz Ruslar için 20 bin taştan oluşan bir anıt yaptırır. Anıt mezarlık 1949 yılında depremler ve bakımsızlık sonucu yıkılır, 2008 yılında tekrar yapılır.

Gelibolu' da kalan Ruslar da vardır: Rus Mecit, Rus Muhittin gibi ve Gelibolu' ya yerleşip birçok yeni hayat kuran Rus askerler...