Travel Şanlıurfa 05 : Haleplibahçe Mozaik Müzesi

.

TRAVEL ŞANLIURFA 05: 

HALEPLİBAHÇE MOZAİK MÜZESİ

.

GEZİ TARİHİ: 15 Şubat 2025, Cumartesi.

Haleplibahçe Mozaik Müzesi:

Haleplibahçe mevkiinde, "Haleplibahçe Kentsel Tasarım Projesi" kapsamında yapılan çalışmalar sırasında kanalizasyon sistemi döşenirken, Mayıs 2006 tarihinde taban mozaiklerine rastlanması sonucu, çalışmalar durdurularak Şanlıurfa Müze Müdürlüğünce, müze ekibi tarafından kazı çalışmalarına başlanır. Kurtarma kazıları sonucunda Amazonlar Villası, hamam ve Geometrik Villa açığa çıkarılır. Kazı çalışmalarının tamamlanmasıyla Amazonlar Villasının koridor bölümünde Troya Savaşı' nın kahramanı Akilleus' un hayat hikayesi, Zebra terbiyecisi, kentlerin koruyucu tanrıçası Ktisis, salon bordürlerinde su kuşları, aslan figürü, kaplan figürü, Amazonların Av Sahnesi, cenaze şöleni, Orpheus ve İsa mozaiği sergilenir.

.

Salon genel görünümü.

.

Amazonlar Villası:

KAzıda bulunan Amazon betimleri nedeniyle bu villanın adı Amazonlar Villası olarak adlandırılmıştır. Simetrik yerleştirilen iki avlu arasında yer alan dikdörtgen planlı büyük bir salonun etrafına dizilen odalardan oluşur. Girişi doğudan olup planı doğu - batı doğrultusunda ters "T" biçimindedir. 

Villanın ön avlusundan iki yanı apsisli koridora, buradan da ana salona geçilir. Girişin karşısındaki dikdörtgen planlı odanın tabanında, Avlanan Amazonlar Mozaiği yer almaktadır. Ana salonun güney ve kuzeyinde simetrik biçimde yerleştirilen temiz havanın iç avlulardan sağlandığı tabanı aslan ve kaplan betimli mozaiklerle süslenmiş odalarla, Ktisis ile hizmetkar ve zebra betimli mozaiklerin bulunduğu diğer odalar yer alır.

.

Akhilleus Mozaiği:

Villanın girişinde yer alan dikdörtgen ana panoda, Akhilleus' un hayatından kesitler betimlenmiştir. Bunlar sırasıyla: dadının kucağında bebek Akhilleus; anne Thetis' in Akhilleus' un topuğundan tutarak ölümsüz olması için onu Styks Irmağına daldırması; genç Akhillius' un annesine vedası; Akhillius' un ömür ipliğini büken kader tanrıçaları Moira' lar; Akhilleus' un bilge at adam Kheiron tarafından eğitilmesi ve Akhilleus' un Troya Savaşı' na gidişini üzgün gözlerle izleyen Thetis betimlenir. Panoyu çevreleyen bordürde saz çalan figürler, çiftlik evi, koşan, duran ve otlayan atlar ile koyun ve boğa betimleri yer almaktadır.

.

Hizmetkar ve Zebra Mozaiği.

.

.

Ktisis Mozaiği:

Mozaikte kentlerin ve yapıların kurucu ve koruyucusu olarak bilinen Ktisis büstü betimi yer alır. Büstün yanında Yunanca harflerle KTI-CIC adı yazılmıştır. Sarı pelerin ve gri stola giysilidir. Başının üstünde inci ve altın görüntülü taşlarla süslenmiş bir taç tasvir edilmiştir. Küpesi de benzer teknikte yapılmış olup altın halkalı ve oval inci görünümlüdür. Boynunda sarı, yeşil ve kahverengi taşlarla süslü gerdanlık yer alır. Ktisis, iki elinin parmaklarıyla göğsünün üstünde gri renkli ölçü aleti tutar. Bu ölçü aleti Roma ayak ölçüsü olup yaklaşıl 29,7 cm.'dir (12,2 inç). Ktisis' in her iki tarafında omuz hizasında yeşil örtülü payeler tasvir edilmiştir.

.

.

.

.

.

Avlanan Amazonlar Mozaiği:

Mozaiğin ana panosunda, Amazonlar aslan, leopar ve kurt avlamaktadır. Panoda ön plandaki iki Amazon ( Melanippe ve Penthesileia ) atlı olarak, geri plandaki iki Amazon ( Hippolyte ve Thermodosa ) ise yaya olarak avlanmaktadır. Penthesileia' nın solunda yaralı leopar ile köpek, Thermodosa' nın solunda ise devekuşu ile köpek mücadelesi tasvir edilmiştir. Panonun ortasında ise ensesinden başının üstüne doğru kan akan yaralı bir aslan acı içinde resmedilmiştir. Panoyu çepeçevre saran geniş bordürde kıvrımlı kenger yaprakları arasında Eros' un av sahneleri ile köşede bereketi sembolize eden kadın maskesi betimlenmiştir. Villanın baş odasının tabanını süsleyen bu mozaik MS. 5. - 6. yüzyıla tarihlenmektedir.

Mezar Mozaiği:

Mozaik pano, bir mezar odasının tabanını süslemektedir. Pano, dıştan içe doğru geometrik çerçeve, siyah bant, testere dişi sırası ve gölgelendirilen basit giyoş bandı ile çevrelenmiştir. Panoda ayakta duran beş figür sahneye simetrik olarak yerleştirilmiştir. Orta bölümde ikisi önde olmak üzere üç erkek figür bulunur. Öndeki figürler bıyıklı ve sakallı betimlenmiş olup uzun kollu, dize kadar inen tunik ve şalvara benzeyen pantolon giymektedir. Birbirleri ile konuşma jesti içerisindedirler. Arkada betimlenmiş erkek figürün onlardan yaşça genç olduğu anlaşılmaktadır. Sakallı figürlerin iki yanında ayaktaki kız çocuk figürü bulunur. Panoda dört alanda Süryanice yazıt yer almaktadır. Bu panonun, birçok Edessa mezar mozaiğinde dikkat çeken aile temasına sahip örneklerden olduğu düşünülür.

Thetis:

Yunan mitolojisinde Deniz Tanrıçası' dır. Peleus' la, yani bir ölümlüyle evli olan Thetis, oğlu Akhilleus' a ölümsüzlük kazandırmak için, oğlunun sağ ayak bileğinden tutarak, söylenceye göre Styks nehrine daldırır. Akhilleus' un yara alan tek yeri Thetis' in tuttuğu nokta olan topuğu olur. Bir topluluğun veya kişinin can alıcı ve zayıf noktasını belirtmek amacıyla kullanılan "aşil topuğu" deyimi buradan gelmektedir. 

Thetis gördüğü rüyada, oğlunun Troya savaşına katılırsa öleceğini bilir. Onun savaşa katılmasını önlemek için uğraşmasına rağmen, Akhilleus' un kaderini seçmesini engelleyemez.

Aşağı Başak Mozaiği:

Şanlıurfa merkez Aşağı Başak köyünde bulunan mozaik MS. 6. yüzyıla tarihlenmektedir. Köşelerinde küre formunda çıkan kıvrık asma dalları arasında tavşan, horoz ve kuşların betimlendiği bordürle çevrilidir. Vazolar kavun dilimi şeklinde dekore edilmiştir. 

İçindeki yazıtta: "Mozaikçi Gurya ve kardeşi Saba; her kim bu adları okur ise bizim için dua etsin, ben bu evin mozaiğini yaptıran Zura." 

Yolbilen Mozaiği:

Şanlıurfa Viranşehir ilçesi Yolbilen köyünde buluna, bazalttan yapılmış bir mezarın tabanını süsleyen mozaik; dalga motifli bordürle çerçevelenen dikdörtgen panoda insan, hayvan ve bitki motifleri resmedilmiştir. Mozaiğin ortasında dairesel çerçeve etrafında dört incil yazarının sembolleri betimlenmiştir. Bu bölümde Matta' yı aslan, Markos' u öküz, Lukka' yı insan, Yuhanna' yı ise kartal temsil etmektedir. 

Çerçeve içinde Süryanice yazan yazıda: "Bu eb MS. 562 yılında manastır reisi Şem'un günlerinde bu kilisenin keşişlerinden Helpidus ve Yuhannus tarafından yapıldı" yazar. 

Cenaze Şöleni Mozaiği ( Zaydallat Ailesi ):

Şanlıurfa Eyyubiye ilçesi Edessa Antik Kenti nekropolünden yasal olmayan yollarla yutdışına çıkarılmış olup, resmi temaslar sonucunda 2018 yılında Paris Büyükelçiliğince Anadolu Medeniyetler Müzesine teslim edilir, 2019 yılında Şanlıurfa Müzesine 2022 yılında burada sergilenmeye başlar.

Renkli taşlardan oluşan pano, soldan aydınlatılan bu sahnede belden yukarısı cepheden tasvir edilen bir erkek figürü, tüm mozaiğin ana sahnesinde yer alan Zaydallat' a peşkir uzatırken görülür. MS. 238 yılında Zaydallat' ın kendisi tarafından yaptırılır.

.

Hz. İsa Mozaiği:

"Peygamberler Şehri" olarak anılan Şanlıurfa' da, tarih boyunca birçok kültür ve inanç gelişme imkanı bulur. Roma Döneminde, Edessalı mozaik ustaları Doğu ve Batı kültürünün yanı sıra kentin bu yerel özelliklerini de kullanarak kendilerine özgü bir üslup geliştirmişlerdir. Hz. İsa mozaiğinin, hem bu gelişimin bir ürünüdür hem de Hz. İsa' nın mozaik tasvirlerinin Anadolu' daki ilk örneklerden biridir.

Orpheus Mozaiği:

Şanlıurfa' dan yurtdışına kaçırılmış olan Orpheus Mozaiğ, Dallas Sanat Müzesinden, önce İstanbul Arkeoloji Müzesine, daha sonra Şanlıurfa Müzesine getirilir. 

Panoda Frig başlıklı ozan Orpheus sağa dönük oturarak lir çalmaktadır. Solunda etçil hayvanlardan aslan, ayı, leopar ve domuz; sağında otçul hayvanlardan dağ keçisi ve at; sol üst köşede ise kuşlar, onun çaldığı liri dinlerler. Dikdörtgen panoda Süryanice yazının yer aldığı mozaik, bir zamanlar bir kaya mezarının tabanını süslemekteydi. 

Orpheus mozzaiği, Edessa Antik Kentindeki mozaiklerin en en eskisi olup mS. 194 senesine tarihlenmektedir. Moziaği yapan sanatçı Bar Saget' tir.

.

.

.

Müze hediyelik satış mağazası.

.

.

.

.

.

@bygölgegezgin

Travel Şanlıurfa 04 : Göbeklitepe

.

TRAVEL ŞANLIURFA 04: GÖBEKLİTEPE

.

GEZİ TARİHİ: 15 Şubat 2025, Cumartesi.

Nasıl gidilir?

Şanlıurfa kent merkezinden hareket eden 100 numaralı şehir otobüsü saat: 10.00 ve 16.00.' da hareket eder. Ayrıca ulaşım kartına ihtiyaç yok, temassız kredi kartları kullanılabilir.

Göbeklitepe:

İlk kez 1963 yılında, İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamında Halet Çamlıbel ve Robert John Braidwood tarafından yürütülen yüzey araştırmaları sırasında tespit edilir. Ancak Hedelberg Üniversitesi' nden Klaus Schmidt 1994 yılında Göbeklitepe' yi ziyaret edene kadar alanın gerçek önemi anlaşılamamıştır.

Göbeklitepe kazıları, 1995.yılında Prof. Harald Hauptmann ve Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi Müdürü Adnan Mısır tarafından başlatılmıştır. Klaus Schmidt, ilerleyen yıllarda kazı başkanlığını üstlenmiş ve 2014 yılındaki vefatına kadar devam etmiştir. Schmidt' in yaptığı araştırmalar insanlık tarihinin bu önemli dönemiyle, yani Neolitik Devrim olarak da tanımlanan ve avcı-toplayıcı yaşam biçiminden besin üretimine geçişle ilgili bilgilerimizi büyük oranda değiştiren yapıların, dikilitaşların ve küçük buluntuların keşfedilmesini sağlar.

.

A yapısı:

Çanak çömleksiz Neolitik A evresinin sonlarına ve Erken çanak çömleksiz Neolitik B evresinin başlarına tarihlenir. 12x13 metre ölçülerindeki yapının kuzeybatı bitimi, önünde alçak bir taş seki bulunan apsis ile sonlanır. Yapının tabanına henüz ulaşılamaıştır. Alanın güneybatı ve güneydoğu tepeleri arasındaki bir kesimde yer alır. Yapının kuzey bitiminde, apsisin her iki yanında, bezemelerle süslenmiş "T" biçimli iki kireçtaşı dikilitaş bulunur. Güneybatı ve kuzeydoğu yönlerine bakan duvarlarının içlerine yerleştirilmiş daha küçük boyutlu dikilitaşlar görülmektedir. Yapının girişi olasılıkla güneydoğu duvardadır; burasının zemininde "U" biçimli bir taş ile oluşturulan kapı açıklığının izleri bulunmuştur. Bu taşın bir benzeri "C" yapısının girişindedir.

B yapısı:

A yapısın kuzeyinde yer alan bu yapı çanak çömleksiz Neolitik Neolitik A ve erken çanak çömleksiz Neolitik B evresinin başlarına tarihlenmektedir. Yapı 12 metre çapında yuvarlak planlıdır. İşlenmiş kireçtaşı anakaya üzerine inşa edilen "C" ve "D" yapılarının aksine, "B" yapısının tabanı "terazzo" adı verielen bir harç ile kaplanmıştır. Yapının merkezindeki iki dikilitaş diğerlerinden daha büyüktür. Yapıyı çevreleyen duvar içerisinde daha küçük dokuz dikilitaş daha bulunmaktadır. 

.

 C yapısı:

"B" yapısının doğusunda bulunur. Yuvarlak - oval planlı, yaklaşık 25 metre çapında etkileyici bir yapıdır. Yapı bugüne kadar Göbeklitepe' de keşfedilen en büyük yapıdır. Çanak çömleksiz Neolitik A ve çanak çömleksiz Neolitik B evresinin başına tarihlenir. "C" yapısı doğrudan, düzeltilmiş kireçtaşı anakayanın üzerine oturur ve her biri farklı evreyi yansıtan iç içe geçmiş üç cephe duvarına sahiptir. En dıştaki duvar yapının en eski evresinde, en içteki ise en yeni evresinde inşa edilmiştir. İçteki duvarda, özgün konumunda "T" biçimli dokuz dikilitaş bulunurken, olasılıkla yapı inşa edildiğinde bunların sayısı daha fazlaydı. Yapının merkezinde doğal kireçtaşı anakayaya oyulmuş iki kaide, bir çift büyük "T" biçimli dikilitaşı tutmaktadır. Dış duvardan içeriye doğru uzanan dar bir koridor yapının eski girişi olduğu tahmin edilmektedir. Bu koridora giriş batı yanında yırtıcı bir hayvan tasviri bulunan büyük "U" biçimli bir taşla sağlanmıştır.

.

.

D yapısı:

Göbeklitepe' de bugüne kadar keşfedilen anıtsal yapılar arasında en iyi korunmuş olanıdır. En geniş yerinde 20 metre çapında, oval planlı olan yapı, "C" yapısı gibi özenle düzeltilmiş anakaya üzerinde inşa edilmiştir. Çanak çömleksiz Neolitik A ve erken çanak çömleksiz Neolitik B evresinin başlarına tarihlenmektedir. Yapının merkezindeki iki dikilitaş, yine anakayaya 154 cm. kadar oyulu sığ kaidelerin içine oturmaktadır. Yapı duvarının içerisine düzenli aralıklarla yerleştirilen, merkezdekinden daha küçük on iki dikilitaş bulunmaktadır. Yapının bazı kesimlerinde sıvalara ait izlere rastlanmıştır. Duvar sıvalarının korunmuş olması üstünün kapalı olduğuna işaret etmektedir. Merkezde sığ kaideler büyük dikilitaşlar çatıya ek destek sağladığı düşünülmektedir.

Kuzeyden genel görünüm.

Göbeklitepe Ziyaretçi Merkezi.

.

Göbeklitepe yapılarının zamanında görünümü.

Yapıların çatıları.

Monolit, 40 ton.

Çakmaktaşından yapılmış mızraklar.

Boynuz ve çakmaktaşından yapılmış kesici alet.

Leopar başı.

İnsan başı.

Kaseler.

Öğütme taşı.

.

.

Müze mağazası.

Müze kahvesi.

.

.

.

.

.

Bu gezinin yolcusu: Göbeklitepe' de.

.

.

.

.

.

@bygölgegezgin